Patlatma İle Bina Yıkım Teknikleri – 5
Betonarme Binaların Yıkılması
Betonarme binalar taşıyıcı sistemi oluşturan kolon, perde, kiriş ve döşemelerin yanı sıra farklı özelliklerde bölme duvarlardan oluşurlar. Bu tür yapılarda patlatma ile yıkımın esası zemin kattaki taşıyıcı elemanların yıkılması ve böylece yapıya devrilme ivmesinin verilmesidir.
Yapı yıkımına karar verildiğinde yapılacak ilk iş, yapının bulunduğu alanın gezilerek yapının yıkım şekline karar vermektir. Daha önceden anlatıldığı gibi yapının kendi alanına mı yoksa yanındaki boş bir alana mı yıkılacağına karar verilir. Bu kararda yapının boyutları, çevresindeki yapıların uzaklıkları ve özellikleri, trafik durumu gibi etkenler dikkate alınmalıdır.
Binanın yıkım şekline ve yönüne karar verdikten sonra binanın projeleri incelenmelidir. Projeler mutlaka binada birebir kontrol edilmeli sonradan yapılan değişiklikler proje üzerinde düzeltilmelidir. Özellikle binanın kendi içinde göçerek yıkılması planlanmışsa projeler çok önemlidir. Projeler bulunamazsa zahmetli bir çalışma sonucu ölçüler alınarak proje oluşturulmaya çalışılmalıdır.
Projelerin temin edilmesinin ardından binanın, özellikle patlatılması düşünülen yapı elemanlarındaki beton dayanımları, beton testleri yapılarak belirlenmelidir.
Bir sonraki aşamada yapının istenilen şekilde yıkılması için hangi taşıyıcı elemanların yıkılacağına karar verilmelidir. Yıkım sırasında genellikle en büyük iç tesirlerin etki ettiği taşıyıcı elemanlar seçilir. Seçilen elemanların yapının dış cephelerine komşu olmamaları istenir. Böylece parça savrulması ve ses daha iyi kontrol altına alınabilir. Taşıyıcı elemanların patlatılması en alt katta yapılır. Fakat bunun sonucu üst yapıdaki katların bir bölümü birbirlerine ve yere çarpma anında tam olarak parçalanmadan kalabilirler. Bu da patlatma sonucu ekstra çaba ve maliyete yol açar, bunun olmaması için özelikle yüksek yapılarda belirlenen üst katlardaki taşıyıcı elemanlar da patlatılmalıdır.
Döşemelerin de patlatma sonucu iyi parçalanmaları için bazı önlemler alınmalıdır. Kendi içine çökmede patlatmalar merkezden dışa doğru oluşacak şekilde zamanlanır. Böylece katların yıkıcı bir şekilde kesilmesi ve döşemelerin parçalanması sağlanır. Gerektiğinde döşemeler, patlatma öncesi beton testereleri ile kesilerek veya patlatma sırasında ortalarına bir miktar patlayıcı koyularak rijitlikleri azaltılabilir.
Hangi yapı elemanlarının patlatılacağına karar verildikten sonra binanın kaç aşamada ve hangi gecikme zamanları ile patlatılacağı belirlenmelidir. Burada en büyük etken binanın devrilme şeklidir. Bunu sağlayacak şekilde ve diğer patlama adımlarını etkilemeyecek biçimde gecikme aralıkları ve hangi elemanların aynı gecikmede patlatılacağına karar verilir. Genellikle 0.25–0.50–0.75 milisaniye gecikmeler kullanılmaktadır. Bu zamanların belirlenmesinde deneyimin büyük etkisi vardır. Gecikme zamanlarının iyi ayarlanması parça yayılmasını, zemin titreşimlerini ve hava şokunu azalttığı için özellikle şehir merkezlerindeki yıkımlarda daha fazla önem kazanmaktadır. Bu tür yapıların patlatılmasında toplam gecikme zamanı yapının büyüklüğüne bağlı olarak dört saniyeden on beş saniyeye kadar değişebilmektedir. Ancak bunun için, kullanılan her tekniğe göre uygun ateşleme sisteminin planlanması gerekmektedir. Aşağıda iki farklı tipte yıkılması istenen bir bina modeli için uygulanabilecek örnek gecikme sistemlerinin tasarımı verilmiştir.
Yana Yıkılması İstenilen Bir Binada Patlatma Yapılacak Kolanların Şematik Gösterimi
Kendi İçine Çökmesi İstenen Bir Binadaki Gecikme Sisteminin Yerleşimi
Patlatılacak elemanlar ve gecikme süreleri belirlendikten sonra sıra her eleman için gerekli patlayıcı miktarının belirlenmesine gelmektedir. Önceki bölümlerde anlatılan formüller ve tablolar kullanılarak patlayıcı miktarları hakkında bilgi sahibi olunabilir. Daha sonra yapı üzerinde zararsız bölgelerde bire bir veya küçük testler yapılarak seçilen şarj miktarlarının gerekli kırılmayı sağlayıp sağlamayacağı kontrol edilmelidir.
Eğer çevrede yer sarsıntılarından ve hava şokundan çok fazla etkilenecek yapılar yoksa gerekli önlemler alınarak şarj oranlarının bir miktar arttırılmasında yarar vardır. Böylece yapıda parçalanma daha iyi gerçekleşir.
Bütün bu hesaplamalar yapılıp kontrol edildikten sonra sıra şantiyede çalışmaya gelir. Öncelikle binada bulunan ve ekonomik değeri olan lavabo, küvet, batarya, kapı, çerçeve, asansör gibi parçalar sökülür.
Patlayıcılar yerleştirilmeden önce yapı elemanları çevresindeki duvarlar kesilerek birleşim yerleri açılmalıdır (Şekil 8.6). Böylece yapı elemanlarının rijitlikleri azalır ve kırılmalar daha kolay olur. İç duvarlar kaldırılır, dış duvarlara ise parça yayılmasını ve sesi engelledikleri için dokunulmaz, gerekiyorsa ince kesilir. Yıkıma yardımcı olması için planlanan şekilde beton duvarlar, kolonlar ve döşemeler kesilir. Kolonlar içindeki donatılar kesilerek veya çıkartılarak patlama sonrası yıkımın tam gerçekleşmesi kolaylaştırılır. Döşemeler ve duvarlar bina rijitliğinin bozulması ve yapıya istenilen yönde hareket verilmesi için kesilirler.
Yapı elemanları gerekiyorsa yıkım yönünü ayarlamak için çelik halatlarla bir birlerine bağlanabilir. Gerekli yerlere payandalar ve destekler koyulabilir. Böylece istenmeyen yanal deplasmanların önüne geçilmeye çalışılır.
Planlandığı şekilde ve planlanan yerlerde patlayıcı delikleri açılır. Bu aşamadan sonra yapılan işlerin daha büyük özen gösterilerek yapılması gerekir. Patlayıcılar planlandığı şekilde deliklere yerleştirilirler, ateşleme elemanları özel aletlerle kontrol edilerek patlayıcılara bağlanır.
Patlayıcı yerleştirildikten ve ateşleme sistemi, yani kapsüller ve fitiller bağlandıktan sonra iyice kontrol edilmelidir. Bu aşamada yapılacak bir hata çok tehlikeli sonuçlara neden olabilir.
Kontrol edilen patlayıcıların sıkılamaları yapılır. Bu sırada patlayıcının, özellikle ateşleme elemanının zarar görmemesine özen gösterilmelidir
Yapı elemanları, patlayıcı yerleştirildikten ve sıkılamaları yapıldıktan sonra patlayıcının yapı elemanına daha iyi etki etmesi, diğer yapı elemanlarının patlamadan etkilenmemesi ve savrulmayı engellemek için kaplanmalıdır. Yapı elemanlarının kaplanması birçok değişik malzemeyle yapılabilir. Bunların başında kum torbaları gelir. Ayrıca yapı elemanları, epoksi emdirilerek daha sonra üzerleri özel sentetik kumaşlarla kaplanarak yalıtılabilirler. Kullanılan bir diğer yöntem ise yapı elemanlarının kontrplak, küçük delikli çelik hasırlar veya katranlı kumaşlarla kaplanmasıdır. Bu iş için gün geçtikçe yeni teknoloji ürünü yüksek dayanımlı kumaşlar ve muşambalar kullanılmaktadır.
Bütün bu işlemler yapıldıktan sonra patlayıcı devreleri tekrar kontrol edilerek ana devreye bağlanır ve yıkım işi gerçekleştirilir.
Yana devrilme şeklindeki yıkımlarda, binanın devrileceği alana moloz veya eski lastiklerle bir yastık oluşturulması sarsıntıları önlemek için oldukça yararlıdır. Patlatma işlemi su sıkılarak yapılır. Daha sonra çevrede hasar gören yapı olup olmadığı kontrol edilir. Güvenlik önlemleri kaldırılır ve enkazın taşınması ile yıkım işi sona erer.
tür yapıların patlayıcılarla yıkılması sırasında patlatmanın tamamına yakını duvarlarda yapılır. Gerekirse bir miktar patlatma da döşemelerde yapılır.
Betonarme binaların yıkımında olduğu gibi çevre koşulları ve binanın boyutları dikkate alınarak yıkım şekline karar verilir. Daha sonra, yapının varsa projesi incelenir yoksa ölçülerek projesi çıkartılır, duvarlarda kullanılan taş veya tuğlanın özellikleri ve kalitesi tespit edilmeye çalışılır. Daha önce tuğla ve taş duvarların yıkımında anlatılan kriterler dikkate alınarak yapının devrileceği yöne göre yıkım planı yapılır. Şarj miktarı hesaplandıktan sonra yapılan patlatma deneyleri ile bunların yeterli olup olmadığı tespit edilir. Taş veya tuğla duvarlarda patlayıcı delikleri kapı ve pencere gibi boşlukların hizasında açılarak patlatılacak yüzeyler en aza indirilir.
Yapıların patlatma planı doğrultusunda istenen yöne yıkılmasını sağlamak için duvarlar belirlenen yerlerden düşey veya yatay olarak kesilir. Betonarme döşemelerin kesilerek veya ortalarına yerleştirilen patlayıcılarla zayıflatılması yıkıma yardımcı olur.
Patlayıcı planı ve gecikme süreleri belirlendikten sonra patlayıcı delikleri delinir. Patlayıcılar ve ateşleme sistemleri kontrol edilerek yerleştirilir. Daha sonra sistem ana devreye bağlanır. Bu tür yıkımda da çatı üstündeki çıkıntılar kesilmeli, patlatılmayan dış duvarlardaki boşluklar kapatılmalıdır. Betonarme binalarda olduğu gibi özellikle patlatılacak dış duvarlar bina dışından sarkıtılan muşambalar, kontrplaklar yardımıyla kaplanmalıdır. Bina dışına saç levhalarla engelleme yapmak patlama etkilerini ve toz yayılmasını azaltır.
İyi bir patlatma sonrası yığma yapılardaki parçalanma, betonarme yapılara göre daha iyi olur. Yığma yapıların yıkılacağı alanda tuğla parçalarının zemine gömülebileceği düşünülerek zemin altındaki kablo, boru hattı gibi alt yapı tesisleri korumaya alınmalıdır.